κοίλον

Ο χώρος των αρχαίων θεάτρων που προοριζόταν για το κοινό. Στην αρχαία Ελλάδα το κοινό καθόταν σε βαθμίδες κλιμάκων, υπερυψωμένων σε σχέση με το χώρο της σκηνικής δράσης. Αρχικά το σχήμα του κ. ήταν ορθογώνιο ή τραπεζοειδές (για παράδειγμα, στους θεατρικούς χώρους της Φαιστού και της Κνωσού). Αργότερα, το κ. προσαρμόστηκε στην εξέλιξη της ορχήστρας και υιοθέτησε –κυρίως για λόγους ακουστικής– τη χαρακτηριστική ημικυκλική μορφή του (4ος αι. π.Χ.). Το ελληνικό κ. εκμεταλλεύτηκε τη φυσική κλίση των λόφων στην οποία προσάρμοζε τις βαθμίδες των θεατών. Έτσι, χωριζόταν οριζόντια με έναν διάδρομο, το διάζωμα, σε δύο ζώνες, το υποθέατρον (κάτω ζώνη) και το επιθέατρον (επάνω ζώνη), ενώ οι κάθετες υποδιαιρέσεις αποτελούσαν τις κερκίδες. Οι άρχοντες, οι ιερείς και οι αξιωματούχοι κάθονταν στην πρώτη σειρά (προεδρείο) σε ιδιαίτερα καθίσματα, όπου βρισκόταν γραμμένο το αξίωμα των προσώπων για τα οποία προορίζονταν (Διονυσιακό θέατρο Αθηνών). Στη Ρώμη, το κ. ονομαζόταν cavea και εμφανίστηκε πολύ αργότερα, με την κατασκευή του πρώτου πέτρινου θεάτρου του Πομπηίου το 55 π.Χ. Το ρωμαϊκό κ. μοιάζει εξωτερικά με το ελληνικό, παρουσιάζει όμως μεγάλες διαφορές στην κατασκευή. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν τις τεχνικές γνώσεις τους (χυτή τοιχοποιία, τόξα, θόλους) για να ελευθερωθούν από το φυσικό περιβάλλον και να δημιουργήσουν, με το θέατρο και το αμφιθέατρο σε επίπεδο χώρο, αυτόνομες αρχιτεκτονικές μονάδες. Η υποστηρικτική κατασκευή του κ. ενώνεται με τη σκηνή μέσω στοών (κρύπτες) που αντικαθιστούν τους ακάλυπτους διαδρόμους (παρόδους) της ελληνικής ορχήστρας. Ένας στεγασμένος διάδρομος κλείνει το ρωμαϊκό κ. στο άνω άκρο, ενώ οι είσοδοι και έξοδοι του κοινού (vomitoria) πολλαπλασιάζονται. Εξάλλου, ο λιγότερο ιερός χαρακτήρας του θεάματος επέτρεπε την κατανομή των θεατών στο ρωμαϊκό κ. με βάση αυστηρότερα κοινωνικά κριτήρια. Οι συγκλητικοί είχαν ιδιαίτερες θέσεις στην ορχήστρα (που δεν χρησίμευε πια για την παράσταση), οι ιππείς κάθονταν στην ima cavea, ενώ η media και summa cavea προορίζονταν για τον λαό και τις γυναίκες. Οι δημόσιοι λειτουργοί και ο άρχων, ο χορηγός του θεάματος, παρακολουθούσαν από δύο θεωρεία (tribunalia) στις άκρες της σκηνής. Ακόμη και στη σύγχρονη εποχή αποδεικνύεται η εύρυθμη λειτουργία των ρωμαϊκών θεατρικών κατασκευών, αφού το ογκώδες κ. του αμφιθεάτρου της Βερόνας μπορεί, σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, να αδειάσει από τους τριάντα χιλιάδες θεατές του. Το κοίλο του Ωδείου του Ηρώδη του Αττικού (161-165 μ.Χ.), στις υπώρειες της Ακρόπολης της Αθήνας.